Wiele osób, planując przekazanie swojego majątku, decyduje się na dokonanie darowizny jeszcze za życia. Takie rozwiązanie może wydawać się prostsze i szybsze – np. przekazanie mieszkania dziecku w formie aktu notarialnego. W praktyce jednak darowizny mają później znaczenie przy dziedziczeniu i mogą wpłynąć na rozliczenia między spadkobiercami.
Warto wiedzieć, kiedy darowizna jest zaliczana na schedę spadkową, kiedy wpływa na wysokość zachowku oraz jakie wyjątki przewiduje prawo.
Darowizny a schedy spadkowe (dziedziczenie ustawowe)
Zgodnie z art. 1039–1042 k.c., zaliczanie darowizn na schedę spadkową ma zastosowanie wyłącznie w przypadku dziedziczenia ustawowego. Oznacza to, że jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu, a majątek dzielony jest pomiędzy spadkobierców ustawowych (np. dzieci i małżonka), wartość darowizn otrzymanych za życia zostanie doliczona do masy spadkowej.
Liczy się stan przedmiotu darowizny z chwili jej przekazania, ale przyjmuje się wartość rynkową z dnia działu spadku.
Przykład:
Jeżeli ojciec podarował synowi działkę w 2010 roku (wtedy niezabudowaną), a do działu spadku doszło w 2024 roku, to sąd weźmie pod uwagę stan działki z 2010 roku, ale jej wartość rynkową z 2024 roku.
Kiedy darowizna nie zostanie doliczona do schedy spadkowej?
Kodeks cywilny przewiduje ograniczone wyjątki (art. 1039–1041 k.c.). Nie jest to uznaniowa decyzja sądu, lecz zamknięty katalog sytuacji, kiedy darowizny się nie dolicza. Należą do nich m.in.:
- wyraźne zastrzeżenie spadkodawcy – np. w akcie notarialnym przy przekazaniu nieruchomości, że darowizna nie ma być zaliczona,
- drobne darowizny zwyczajowo przyjęte – np. prezenty urodzinowe czy świąteczne.
Darowizny a zachowek
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku testamentu. Jeśli spadkodawca powołał spadkobierców testamentowych, przepisy o zaliczaniu darowizn na schedę spadkową nie mają zastosowania.
Darowizny mogą jednak mieć znaczenie przy obliczaniu zachowku (art. 994 k.c.). W tym kontekście obowiązuje zasada 10 lat:
- darowizny dokonane na rzecz osób spoza kręgu spadkobierców lub uprawnionych do zachowku sprzed ponad 10 lat – nie są brane pod uwagę,
- darowizny dla spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku liczą się zawsze, niezależnie od tego, ile czasu minęło od ich dokonania.
Przykład:
Jeżeli ojciec podarował sąsiadowi samochód 15 lat temu – ta darowizna nie wpłynie na zachowek. Jeśli jednak 20 lat temu przekazał mieszkanie jednemu z dzieci – wartość tej nieruchomości będzie uwzględniana przy obliczaniu zachowku.
Najważniejsze wnioski
Zaliczenie darowizn na schedę spadkową dotyczy wyłącznie dziedziczenia ustawowego (art. 1039–1042 k.c.).
Darowizny przy obliczaniu zachowku są brane pod uwagę zarówno przy dziedziczeniu ustawowym, jak i testamentowym (art. 994 k.c.).
Wyłączenia od zaliczenia są ściśle określone w ustawie – sąd nie ma tu swobody decyzji.
Drobne prezenty lub wyraźne zastrzeżenie spadkodawcy mogą sprawić, że darowizna nie zostanie doliczona.
Dlatego planując darowizny i przyszłe rozporządzenie majątkiem, warto zawczasu skonsultować się z prawnikiem. Pozwoli to uniknąć nieporozumień i sporów rodzinnych na etapie dzielenia spadku.
